خلاصه کتاب بودجه ریزی اثر نارایانان

مروری بر فرآیند بودجه‌ریزی:

بودجه، برنامه‌ای مالی و اجرایی برای سازمان و یا یک واحد از سازمان است. بودجه، ترجمه برنامه‌های استراتژیک سازمان به شاخص‌های قابل اندازه‌گیری در طی یک دوره‌ زمانی مشخص است. اگر به‌عنوان مدیر مسئول سود و زیان شرکت یا واحد خود هستید بودجه می‌تواند فاکتور کلیدی در ارزیابی عملکرد شما باشد. این مسأله می‌تواند بر میزان پاداش نیز مؤثر باشد. با این اوصاف فهم مبانی بودجه‌ریزی می‌تواند به‌عنوان فاکتورکلیدی در آماده‌سازی بودجه واقع‌گرایانه مطرح شود.

فرآیند آماده‌سازی بودجه شامل هدف‌گذاری، بررسی و مقایسه گزینه‌ها، تعیین آثار بودجه، همسوسازی بودجه‌های واحدها است. بودجه زمانی ارزشمند است که بتواند به‌عنوان ابزاری اساسی برای اندازه‌گیری و بررسی عملکرد مدیران استفاده شود.

انواع بودجه‌ها:

– بودجه‌های عملیاتی که هزینه‌های روزمره و استهلاک را منعکس می‌سازند.

– بودجه سرمایه‌ای که برنامه‌ سازمان برای سرمایه‌گذاری در زمین و ساختمان، تجهیزات و توسعه خطوط تولید را نشان می‌دهد.

– بودجه نقدی نشان‌دهنده‌ پیش‌بینی جریان‌های نقدی است که به سازمان وارد و یا از آن خارج می‌شود.

– بودجه جامع از ترکیب بودجه بخش‌ها و واحدهای مختلف به دست می‌آید.

رویکردهای مختلف به آماده‌سازی بودجه:

۱- بودجه‌ریزی سنتی:

بسیاری از سازمان‌ها از بودجه‌ریزی سنتی استفاده می‌کنند. در این نوع بودجه‌ریزی یک بازه‌ یک ساله مدنظر قرار می‌گیرد و پیش‌فرض‌های این نوع بودجه در طی دوره تغییر نمی‌کند. مهم‌ترین فرآیند دلیل استفاده از این نوع بودجه‌ریزی سادگی فرآیند آن است.

۲- بودجه‌ریزی کایزن:

در این روش تلاش می‌شود هزینه‌ها در هر دوره نسبت به دوره قبل کاهش یابد. اما مشکل این روش این‌جاست که نمی‌توان این روش را به مدت طولانی ادامه داد.

۳- بودجه‌ریزی و کارت امتیازی متوازن:

کارت امتیازی متوازن، سیستمی را فراهم می‌آورد که مدیران می‌توانند سازمان خود را از چهار منظر متفاوت ولی مرتبط با یکدیگر بررسی نمایند: منظر مالی، منظر مشتری، منظر فرآیندهای داخلی، وجه رشد و یادگیری.

برای طراحی سیستم کارت امتیازی متوازن، مدیران مراحل زیر را طی می‌کنند: توسعه اهداف و شاخص‌های کنترلی برای ارزیابی عملکرد مالی، توسعه اهداف و شاخص‌های کنترلی برای ارزیابی رضایت مشتریان، توسعه شاخص‌های کنترلی برای فرآیندهای کلیدی داخلی، توسعه شاخص‌های کنترلی برای یادگیری و رشد.

۴- بودجه‌ریزی بر مبنای فعالیت:

مزیت اصلی بودجه‌ریزی بر مبنای فعالیت این است که هزینه را با دقت بیشتری می‌توان به فعالیت‌ها اختصاص داد. این مسأله باعث افزایش دقت در برنامه‌ریزی‌ها می‌شود. مهم‌ترین اشکال این روش در هزینه بالا و پیچیدگی اجزای آن است. برای شرکت‌های کوچک و یا شرکت‌هایی که محصول کم دارند ممکن است به صرفه نباشد.

۵- تهیه بودجه سرمایه‌ای:

بودجه سرمایه‌ای یک برنامه‌ زمانی از سرمایه‌گذاری‌های آتی در دارایی‌های سرمایه‌ای چون زمین  ساختمان و تجهیزات ارائه می‌دهد.

این هزینه‌ها با سرمایه‌گذاری روزمره تفاوت دارند چرا که سرمایه‌گذاری انجام شده را به‌طور کامل از سود شرکت کسر نمی‌نماید بلکه قسمتی از آن را که مربوط به سال جاری می‌شود در صورت سود و زیان لحاظ کرده و از سود کسر می‌نماید.

دسته‌بندی هزینه‌ها:

الف- هزینه‌های ثابت و متغیر: در تهیه بودجه باید بین هزینه‌های ثابت و متغیر تمایز قائل شد. هزینه‌های ثابت به هزینه‌هایی اطلاق می‌شود که در بازه مشخصی از تولید و یا فروش تقریباًً ثابت می‌مانند.

ب- هزینه‌های تخصیصی: بودجه عملیاتی شرکت ممکن است شامل هزینه‌های تخصیصی شود. این هزینه‌ها دقیقاًً به محصول یا واحد خاص مرتبط نمی‌شود.

ج- هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت: در این روش به جای تخصیص هزینه‌های سربار بر اساس معیارهایی چون حجم تولید، ابتدا هزینه منابع مشخص می‌شود، هزینه‌ها به فعالیت‌ها مرتبط می‌شوند و در نهایت هزینه فعالیت‌ها به محصولات تخصیص داده می‌شود.

تهیه بودجه عملیاتی:

برای تهیه بودجه عملیاتی باید هشت گام زیر برداشته شود:

۱- تعیین اهداف. ۲- تبیین پیش‌فرض‌هایی در مورد آینده. ۳- پیش‌بینی میزان فروش. ۴- پیش‌بینی درآمد. ۵- پیش‌بینی بهای تمام‌شده‌ کالای فروخته شده. ۶- پیش‌بینی هزینه‌های اداری، عمومی و فروش. ۷- محاسبه سود عملیاتی.  8- سناریو نویسی (نتیجه تغییر در یک سری پیش‌فرض‌ها را بر اهداف و شاخص‌های کنترلی خود مشاهده کنید.)

انحراف بودجه:

تفاوت بین نتایج کسب شده در عمل و پیش‌بینی‌های ذکر شده در بودجه را انحراف از بودجه می‌نامند. انحراف می‌تواند مساعد و نامساعد باشد. انحراف مساعد به دلیل بهتر بودن نتایج واقعی از نتایج پیش‌بینی شده ایجاد می‌شود. انحراف نامساعد نیز زمانی رخ می‌دهد که نتایج کسب شده از نتایج واقعی بدتر باشد. انحرافات می‌توانند دلایل مختلفی داشته باشند. انحرافات نامساعد نیازمند بررسی هستند تا بتوان با اتخاذ سیاست‌های  مناسب از وقوع مجدد آن‌ها جلوگیری نمود.